Een Goede Mecenas: Aanbevelingen op het Snijvlak van Recht, Cultuur en Economie

door: Marrit van der Zijden LLM

Culturele filantropie, ofwel het mecenaat, bevindt zich op het snijvlak van recht, cultuur en economie. Elk van deze domeinen hanteert een eigen definitie van waarde. In mijn recente onderzoek heb ik verkend of deze verschillende interpretaties van waarde verenigd kunnen worden binnen de elementen van de geef-overeenkomst. Ik ontdekte dat binnen de geefrelatie tussen kunstenaar en mecenas de verschillende opvattingen over waarde samenkomen en elkaar juist kunnen versterken. In deze blog deel ik op basis van mijn onderzoek enkele aanbevelingen voor zowel kunstenaars als beleidsmakers om de rol van het mecenaat in de samenleving te vergroten. 

Aanbevelingen voor kunstenaars: Hoe bouw je een goede relatie op met je mecenas? 

I. Begrijp je juridische positie beter  

Uit mijn onderzoek komt naar voren dat kunstenaars zich vaak afvragen wat hun juridische positie is binnen de geefrelatie. Het is goed om te weten dat zodra je een donatie ontvangt of een werk verkoopt aan een mecenas er een juridische overeenkomst ontstaat. Dagelijkse afspraken die je maakt als kunstenaar, ook mondeling of via e-mail of WhatsApp, zijn in veel gevallen rechtsgeldig. Een Nederlandse rechter kijkt namelijk verder dan alleen een geschreven contract. Zij beoordeelt op basis van onderling vertrouwen en alle relevante feiten wat partijen van elkaar mogen verwachten. Wanneer je een afspraak maakt, kun je ervan uit gaan dat de ander zich daar juridisch aan moet houden. 

II. Denk na over de groei van jouw kunstonderneming zodra je je inschrijft bij de KvK.  
Een goed begin is het halve werk. Ondernemen brengt altijd risico’s met zich mee. Door vroeg over deze risico’s na te denken kun je je beter voorbereiden op de toekomst, mogelijke tegenslagen, maar ook mogelijk succes. Risico’s zijn niet alleen economisch, maar gaan ook over zaken zoals de hoeveelheid tijd die je steekt in relaties, je netwerk en publiciteit. Filantropen en andere investeerders zullen eerder bereid zijn je te steunen wanneer je een duidelijk plan hebt om risico’s te beheersen. Zo bied je meer zekerheid biedt over de impact van hun bijdrage. Investeren in toekomstig risico kan ook betekenen dat je vooraf nadenkt over standaard-overeenkomsten voor giften die aansluiten bij jouw praktijk. 

III. Meng je in de discussie!  
Kunstenaars opereren op het snijvlak van cultuur, recht en economie. In de politiek wordt dit vaak als oncomfortabele positie uitgelegd, maar waarom eigenlijk? Wanneer je als ZZP’er op al deze vlakken maatschappelijke waarde kunt toevoegen, verdien je juist een stevige plek aan de politieke onderhandelingstafel. Kunst is met een economische waarde van 3,7% van het BBP net zo goed waardevol als andere sectoren, zoals de advocatuur of retail. Kijk naar hoe die sectoren lobbyen en inspraak hebben voordat nieuwe regelgeving wordt ingevoerd: meng je in de discussie rondom de Geefwet. Protesteer niet alleen tegen nieuw beleid, maar pleit vooral vóór de middelen en mogelijkheden die je nodig hebt om kunst te creëren en te delen met jouw publiek. 

Aanbevelingen voor beleidsmakers: Hoe stimuleer je het mecenaat? 

I. Overweeg een hybride ondernemingsvorm voor kunstenaars Onderzoek toont aan dat veel kunstenaars als ZZP’er opereren, een kwetsbare ondernemingsvorm. Maar de Geefwet sluit ondernemingen met een winstoogmerk uit van veel voordelen. Dit betekent dat donateurs geen belastingaftrek krijgen voor giften aan eenmanszaken. Dit, terwijl voormalig staatssecretaris Uslu het ondersteunen van deze groep makers juist tot een van de speerpunten van haar beleid maakte. Een mogelijke oplossing is een hybride ondernemingsvorm, een ‘culturele eenmanszaak’, welke het mogelijk maakt dat makers die erin slagen giften te krijgen daar wel belastingvoordeel over genieten. Dit bevordert de directe relatie tussen kunstenaar en mecenas en de culturele diversiteit. 

II. Houd rekening met de ondernemingsrisico’s van culturele instellingen  
Uit mijn onderzoek blijkt dat in beleidstukken over de Geefwet nog te weinig oog is voor de ondernemingsrisico’s die voortkomen uit investeringen als gevolg van overheidsbeleid. Veel culturele instellingen hebben geïnvesteerd in de infrastructuur rondom de Geefwet. De recente beleidsvoorstellen om deze wet te vervangen door een nieuw subsidiesysteem kunnen deze investeringen ondermijnen. Als de overheid culturele instellingen zelfstandiger wil maken, moeten zij de kans krijgen om hun investeringen terug te verdienen of redelijk gecompenseerd worden. 

III. Benut de bemiddelende rol van musea  
In de Geefwet worden musea gelijkgesteld aan kunstenaars, ofwel makers. Maar vanuit het perspectief van de wederzijdse geefrelatie binnen de Geefwet vervullen musea ook een bemiddelende rol, waarbij ze optreden als kunstverzamelaars die het sociaal narratief rondom het mecenaat, kunst en diversiteit beïnvloeden. Dit bemiddelende potentieel wordt nu onvoldoende erkend. Door musea in hun onafhankelijke rol te versterken, bijvoorbeeld als informatiepunt, kunnen ze een belangrijke schakel worden in het bevorderen van de relatie tussen kunstenaars en mecenassen. 

Met deze aanbevelingen hoop ik bij te dragen aan een beter begrip van de waarde van het mecenaat en hoe dit in de toekomst verder kan worden gestimuleerd. 

Meer weten? Je vindt het artikel ‘A Good Patron: A Redefined Private Law Framework for Art Patronage and the Value It Brings to Artists, Patrons, and Dutch Society’ (2024) van Marrit van der Zijden hier.