De vrouw als mecenas: het vermogen om te kunnen geven

door: Elle Zwinkels MA

In haar scriptie voor het masterprogramma Gender Studies analyseert UU alumna Nienke Amarins Hettinga de ondergerepresenteerde positie van de vrouw als mecenas in een maatschappij waarin mecenaat steeds belangrijker wordt. Sinds de uitbreiding van het subsidiesysteem voor kunst van de Nederlandse overheid na de Tweede Wereldoorlog is het gevoel van sociale verantwoordelijk voor de kunstsector onder de bevolking afgenomen. Aangezien het overheidsbeleid echter enkel de culturele topinstituten subsidieert, en deze bescherming van de meest succesvolle kunstenaars de competitie tussen andere kunstenaars versterkt, wordt de rol van particuliere gevers steeds groter voor het ondersteunen van verschillende kunstprojecten. Hettinga onderzoekt het handelingsvermogen van de vrouw als mecenas in en schijnt daardoor nieuw licht op de neoliberale setting die de bovenlaag van de Nederlandse kunsthiërarchie lijkt te bevoordelen. 

Seksisme en klassenongelijkheid 

Een belangrijke stap die haar scriptie zet, is het uiteenzetten van het belang van zowel het mecenaat als vrouwen als mecenassen in de sociaal-economische geschiedenis van de Westerse kunst. Op basis van voorbeelden zoals farao Hatshepsut en aartshertogin Archduchess Margaret van Oostenrijk constateert Hettinga dat de vrouw als mecenas, hoewel altijd nog gelimiteerd door patriarchale structuren, toch aanzienlijke macht kon uitoefenen in de productie van kunst. Zo kon Elizabeth Lewis als gastvrouw van sociale evenementen in haar huis de samenstelling van artiesten cureren. Haar leven en macht compliceerde de nochtans sterk gegenderde scheiding tussen de publieke sfeer (man) en privésfeer (vrouw). Wel benadrukt Hettinga dat de mogelijkheid voor vrouwen om te rebelleren tegen patriarchale dominantie in kunstproductie zich beroept op de hoge sociaal-economische klasse die ze delen met mannen. Om de hedendaagse vrouw als mecenas te kunnen analyseren, bestudeert de scriptie dus de relatie tussen kunst, rijkdom en de elite op basis van Marxistische theorie van Pierre Bourdieu en John Berger. 

Narratief van invloed

De scriptie gebruikt deze geschiedkundige context om de hedendaagse positie van de vrouw als mecenas te peilen aan de hand van twee casussen. De films “De Moderne Mecenas” en “Ik ben ook mecenas”, beiden door regisseur Paul Kramer en producent Inge Le Cointre gemaakt, worden onderworpen aan een discoursanalyse, specifiek met het oog op de posities van de vrouwen die hierin optreden als mecenassen. Hettinga observeert hoe de vrouwen handelingsvermogen opeisen door een narratief op te stellen dat hen beschrijft als invloedrijke mecenassen. Dit handelingsvermogen wordt in kaart gebracht door zowel hun posities in de publieke en privésferen als hun verschillende soorten kapitaal te analyseren, waaronder de economische (geld), sociale (status en netwerk) en andere domeinen.

Positie van rechten én sympathie

Na deze analyse komt Hettinga tot het volgende inzicht: in plaats van ofwel de positie van de man in te nemen, ofwel een passieve rol te accepteren, creëren de Nederlandse vrouwen als mecenas uit de casussen een positie die beiden combineert. Hoewel deze positie niet alle machtsstructuren van de kunstfinanciering ondermijnt, verzetten deze vrouwen zich wel tegen de aanname dat de mogelijkheid om aan kunst te geven toebehoort aan mannen. Hettinga concludeert uiteindelijk dat de hedendaagse vrouw als mecenas haar machtspositie als vrouwelijke gever in een door klasse-gestructureerde dynamiek legitimeert door haar gelijktijdige bezit van bepaalde rechten en sympathie. Samen resulteert dit bezit in haar capaciteit om verschillende vormen van kapitaal te kunnen geven. 

Lees meer over de positie van de vrouw als mecenas in de masterscriptie ‘Discourses around the present day woman patron in the Netherlands: Agency and elitism.’ De scriptie van Nienke Amarins Hettinga vind je hier.